در زندگی روزمره و در روابط اجتماعی و اقتصادی افراد، قانون بر اصل صحت و درستی اعمال تأکید دارد؛ بنابراین، اگر کسی ادعا کند که دیگری کاری خلاف قانون انجام داده است، باید این ادعا را ثابت کند.

در محاکم قضایی، اثبات ادعا تنها با استناد به دلایلی ممکن است که قانون آن‌ها را مشخص و مشروع شناخته است. بدون این دلایل، احقاق حقوق یا دفاع از ادعا امکان‌پذیر نخواهد بود.

در این مقاله، قصد داریم به تشریح چگونگی اثبات ادعا و انواع ادله وکیل اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری بپردازیم، تا به‌منظور احقاق حق و اثبات جرم مورد استفاده قرار گیرند. همچنان که در این زمینه سؤالی دارید، با ما در میان بگذارید.

ادله اثبات چیست؟

در حقوق، ادله اثبات به مجموعه وسایل و روش‌های قانونی گفته می‌شود که با استناد به آنها، می‌توان وقوع یا عدم وقوع واقعه‌ای را در یک دعوا یا پرونده هنگام تنظیم لایحه ثابت کرد.

ویژگی‌های ادله اثبات

ادله اثبات دارای ویژگی‌های مهمی هستند که به شرح زیر است:

1. قانونی بودن:

ادله اثبات باید مطابق با قوانین و مقررات موضوعه باشند.

استفاده از ادله خلاف قانون ممنوع است.

2. معتبر بودن:

ادله باید از منبع قابل‌اعتماد و موثق باشند.

ادله باید دارای قدرت اثباتی کافی باشند.

3. مرتبط بودن:

ادله باید مربوط به موضوع دعوا و ادعای طرفین باشند.

ادله باید رابطه مستقیم با موضوع اختلاف داشته باشند.

4. کافی بودن:

مجموعه ادله ارائه‌شده باید برای اثبات ادعا کافی باشند.

قاضی باید با توجه‌ به ادله موجود وکیل پایه یک بتواند به نتیجه قطعی برسد.

5. متناسب بودن:

ادله باید با نوع و ماهیت دعوا متناسب باشند.

ادله در دعاوی کیفری باید سخت‌گیرانه‌تر از دعاوی مدنی باشند.

6. ارزش اثباتی:

هر یک از ادله اثبات دارای ارزش اثباتی متفاوتی هستند.

قاضی باید ارزش اثباتی هر یک را در نظر بگیرد.

این ویژگی‌ها برای قاضی در ارزیابی و سنجش ادله اثبات بسیار اهمیت دارند.

انواع ادله اثبات دعوا

در سیستم قضایی ایران، انواع ادله اثبات دعوا که قانون به رسمیت شناخته است، عبارت‌اند از:

1. اسناد رسمی: این اسناد توسط مراجع رسمی و ذی‌صلاح تنظیم شده‌اند و دارای اعتبار قانونی هستند. مانند اسناد صادره از دفاتر اسناد رسمی، دفاتر ثبت احوال، و نظایر آن.

2. اسناد عادی: اسناد تنظیم شده توسط اشخاص عادی که فاقد اعتبار رسمی هستند. مانند نامه‌ها، قراردادهای عادی و غیره.

3. شهادت شهود: گواهی و اظهارات اشخاص واجد شرایط در مورد واقعیات و امور مربوط به پرونده.

4. قرائن و امارات: قرائن و نشانه‌هایی که از آن‌ها می‌توان به وقوع یا عدم وقوع امری پی برد.

5. اقرار: اعتراف و پذیرش طرف به واقعیتی که مخالف منافع وی است.

6. سوگند: قسم دادن طرفین به حقیقت گفتار خود.

7. معاینه محل: بازدید و بررسی مستقیم قاضی از محل وقوع واقعه.

8. کارشناسی: استفاده از نظر کارشناسان متخصص در موضوعات فنی و تخصصی.

هر یک از این ادله دارای قواعد و مقررات خاصی هستند که قاضی باید در صدور حکم به آن‌ها توجه کند.

تعریف اقرار

اقرار در حقوق به معنای اعتراف و اذعان شخص به وجود یا عدم وجود حقی برای دیگری است. به‌عبارت‌دیگر، اقرار عبارت است از بیان آگاهانه و اختیاری شخص درباره صحت یا عدم صحت یک ادعا یا واقعه.

برخی از ویژگی‌های مهم اقرار عبارت‌اند از

1. صراحت و روشنی: اقرار باید به‌صورت روشن و صریح انجام شود و از لفظ یا عبارت واضح استفاده شود.

2. ارادی و آگاهانه بودن: اقرار باید داوطلبانه و با آگاهی کامل شخص انجام شود.

3. حضور در دادرسی: اقرار باید در جریان رسیدگی قضایی و در حضور قاضی انجام شود.

4. قابلیت اثبات: اقرار باید قابل اثبات و محرز باشد.

5. ارزش اثباتی بالا: اقرار به دلیل ماهیت خود از ارزش اثباتی بالایی برخوردار است.

اقرار یکی از مهم‌ترین ادله اثبات دعاوی در حقوق است و قاضی موظف است که به آن ترتیب اثر دهد، مگر اینکه اقرار فاقد شرایط قانونی باشد.

تعریف شهادت

شهادت در حقوق به معنای اظهار واقعه یا امری توسط شخص ثالث که به طور مستقیم یا غیرمستقیم آن را مشاهده یا درک کرده است. به‌عبارت‌دیگر، شهادت عبارت است از اعلام حقایقی توسط شخصی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از آن اطلاع پیدا کرده است.

برخی از ویژگی‌های اصلی شهادت عبارت‌اند از:

1. اظهار واقعه توسط شخص ثالث: شهادت باید توسط فردی غیر از طرفین دعوا ارائه شود.

2. آگاهی مستقیم یا غیرمستقیم: شاهد باید به طور مستقیم یا غیرمستقیم از واقعه مطلع شده باشد.

3. عدم تحت تأثیر قرار گرفتن: شهادت باید بدون هیچ گونه اجبار، تهدید یا تطمیع ارائه شود.

4. قابلیت اثبات: شهادت باید قابل اثبات و محرز باشد.

5. ارزش اثباتی: شهادت همانند اقرار، از ارزش اثباتی بالایی برخوردار است و قاضی موظف است به آن ترتیب اثر دهد.

تعریف سوگند

سوگند یا قسم یکی دیگر از ادله مهم اثبات دعوا در نظام حقوقی است. سوگند را می‌توان به‌صورت زیر تعریف کرد:

سوگند، اظهار یا تأکیدی است که شخص با استناد به منبع مقدس یا ارزشمند خود بر اساس باورهای دینی یا اعتقادی، انجام یا عدم انجام امری را تعهد می‌کند. به بیان دیگر، سوگند اظهار و تأکیدی است که شخص باتکیه‌بر باور و اعتقاد مذهبی و دینی خود انجام می‌دهد.

تعریف علم قاضی

علم قاضی در نظام حقوقی اسلامی و نیز برخی نظام‌های حقوقی غیرکیفری، مفهوم مهمی است. تعریف علم قاضی به شرح زیر است:

علم قاضی به معنای آگاهی و معلومات شخصی قاضی است که از طریق تجربه، مشاهده و مطالعه به دست آورده است. این آگاهی و معلومات شخصی قاضی، می‌تواند در صدور حکم مؤثر واقع شود.

ویژگی‌های علم قاضی:

1. علم قاضی باید مبتنی بر امور مشهود و محسوس باشد، نه صرفاً شهرت و شایعات.

2. علم قاضی باید مستند و مبتنی بر قرائن و امارات معتبر باشد.

3. علم قاضی باید مطابق با اصول و قواعد عمومی باشد و با عقل و منطق سازگار باشد.

4. علم قاضی باید مستمر و ماندگار باشد، نه موقتی و زائل.

در برخی نظام‌های حقوقی مانند حقوق اسلامی، علم قاضی در موارد خاصی می‌تواند به‌عنوان یک دلیل اثبات در دعاوی مورد استناد قرار گیرد. اما در اغلب نظام‌های کنونی، علم قاضی به‌عنوان دلیل اثبات مستقل مورد پذیرش واقع نمی‌شود.

چه تفاوت‌هایی بین اثبات ادعا در امور حقوقی و کیفری وجود دارد؟

در اثبات ادعا بین امور حقوقی و کیفری، تفاوت‌های اساسی وجود دارد:

1. استاندارد اثبات:

در امور حقوقی، استاندارد اثبات "بر مبنای ترجیح احتمالات" است. یعنی ادعا باید با ارائه دلایل قابل‌قبول و با درجه احتمال بالاتری نسبت به عدم ادعا، ثابت شود.

در امور کیفری، استاندارد اثبات بالاتر است و باید "فراتر از هرگونه شک معقول" باشد. یعنی هیچ‌گونه شک معقولی نباید در مورد ارتکاب جرم باقی بماند.

2. نحوه ارائه ادله:

در امور حقوقی، بار اثبات بر عهده طرفی است که ادعا را مطرح می‌کند.

در امور کیفری، بار اثبات بر عهده مدعی‌العموم (دادستان) است که باید جرم را ثابت کند.

3. نوع ادله:

در امور حقوقی، ادله متنوع‌تر و گسترده‌تری مانند اسناد، شهادت شهود و کارشناسی پذیرفته می‌شود.

در امور کیفری، ادله باید مطابق با تشریفات و قواعد قانونی باشد و محدودیت‌هایی وجود دارد.

بنابراین، اثبات ادعا در حوزه‌های حقوقی و کیفری از لحاظ استاندارد اثبات، بار اثبات و نوع ادله مورد قبول، با یکدیگر متفاوت است.